قدیمی ترین فرش دستبافت ایرانی در سال ۱۹۴۹ میلادی در دومین مرحله ی كاوش های باستان شناس روسی، "رودنكو" در منطقه" پازیریك" كشف و به نام فرش پازیریك نامیده شد.
قدیمی ترین فرش دستبافت ایرانی در سال ۱۹۴۹ میلادی در دومین مرحله ی كاوش های باستان شناس روسی، "رودنكو" در منطقه" پازیریك" كشف و به نام فرش پازیریك نامیده شد.
رودنكو در كتابی كه به مناسبت این اكتشافات در سال ۱۹۵۳ در روسیه منتشر كرد، درباره ی فرش كشف شده توضیحات مفصلی نگاشت و آن را صراحتاً كار ایران و قدیمی ترین فرش ایرانی در دنیا دانست. او نوشت: "بدون اینكه بتوانیم به طور حتم بگوییم ، این فرش كار كدام یك از سرزمین های ماد پارت(خراسان قدیم) یا پارس است، تاریخ فرش مذكور و پارچه هایی كه در پازیریك كشف شد، قرن پنجم و یا اوایل قرن چهارم پیش از میلاد تشخیص داده می شود."
سپس او اضافه می كند: "تاریخ این قالی از روی شكل اسب سواران معلوم می شود. طرز نشان دادناسب های جنگی كه به جای زین، قالی بر پشت آنها گسترانده اند و پارچه ی روی سینه ی اسب، از مشخصات آشوری هاست. اما ریزه كاریهای مختلف و طرز گره زدن دم اسبها روی فرش پازیریك، در نقوش برجسته تخت جمشید نیز دیده می شود."
در زمان تسلط مغول ها (قرن سیزدهم و چهاردهم میلادی) قالی بافی به سطح بسیار بالایی از زیبایی وتكنیك رسید. شكوفایی این صنعت شاید با حكومت غازان خان مصادف بود.اما اوج هنر قالی بافی كلاسیك ایرانی را كه از آن به عنوان رنسانس قالی ایران یاد می شود، زمان سلاطین صفوی به ویژه زمان حاكمیت شاه طهماسب اول و شاه عباس ثبت كرده اند. از این دوران حدود ۳۰۰۰ تخته فرش به یادگار مانده كه درموزه های بزرگ دنیا یا در مجموعه های شخصی نگهداری می شوند.در این دوران در كنار قصرهای پادشاهان، كارگاه های قالی بافی بنا شد و مراكز گوناگون كه قبلأ در تبریز ، اصفهان ، كاشان ، مشهد ، كرمان ، جوشقان ، یزد ، استرآباد ، هرات و ایالات شمالی، نظیر شیروان ، قره باغ و گیلان وجود داشتند توسعه و رونق بیشتری گرفتند.در همان زمان، نقاشان و نگارگران بلند پایه، طرح های خلاصه شده و تركیبی ترنج در وسط قالی و لچك ها را در آن وارد كردند ، یعنی همان طرحی كه قبلأ به زیباترین وضعی در قرن پانزدهم روی جلد كتاب های ارزشمند به كار می رفت.
با اشغال كشور به وسیله افغان ها (۱۷۲۲ ۱۷۲۱ میلادی)، این صنعت و هنر رو به انحطاط گذاشت.
در قرن نوزدهم قالی های ایرانی، به ویژه فرش های نفیس ناحیه ی تبریز به اروپا راه یافتند. از سوی كشورهای اروپایی نمایندگانی به تمام كشورهای مشرق زمین گسیل شدند و با رقابت بسیار فشرده ، كلیه ی فرش های كهنه و عتیقه را گردآوری كرده به قسطنطنیه كه هنوز هم مهمترین بازار قالی مشرق زمین است فرستادند.
با به پایان رسیدن منابع فرش های كهنه ، شركت های انگلیسی (زیگلر ۱۸۸۳ م) ، آمریكایی و آلمانی به طور نامحدود اقدام به تأسیس كارگاه هایی در تبریز ، سلطان آباد (اراك) و كرمان كردند. این روال تا جنگ جهانی اول كه تولید قالی به طور قابل توجهی افزایش یافته بود، ادامه داشت.
بیشترین آسیب دید گی های فرش دستباف بر اساس تجربیات مشاهده شده مربوط به ساییدگی، پوسیدگی، بیدخوردگی و تداخل رنگ است.
فرش دستباف را روی سطح هموار مانند سنگ، سرامیک، موزائیک، و پارکت پهن شود، این سطح باید صاف، خشک و عاری از گرد و خاک باشد.
نباید فرش دستباف بر روی سطح گچی، خاکی یا آهکی گسترده شود، این مواد به علت قلیایی بودن باعث تجزیه پشم و ابریشم خواهند شد. هر چند فرش دستباف به اندازه کافی سنگین بوده و این امر جابجایی آن را محدود کند، ولی در طول زمان ممکن است که در یک جهت حرکت کند، در این صورت برای جلوگیری از حرکت فرش می توان از ترمز فرش که به صورت قطعه ای از لاستیک خاص است که در زیر فرش قرار می گیرد از حرکت آن جلوگیری کرد.
از قرار دادن اشیای سنگین و دارای پایه های باریک مانند مبلمان بر روی فرش دستباف خودداری کنید، این امر باعث فشرده شدن فرش دستباف شده و در طولانی مدت ممکن است که اثر آن از بین نرود. در صورتیکه به اجبار باید این کار انجام شود بهتر است با قراردادن زیر مبلی(چوبی یا پلاستیکی) زیر پایه مبل نیروی وارده را پخش کرده تا آسیب کمتری ایجاد کند و حداقل ماهی یکبار محل پایه مبل را تغییر داده شود.
راه رفتن مداوم بر روی قسمت خاصی از فرش باعث ساییدگی فرش در آن محل خواهد شد که برای جلوگیری از این اتفاق می بایست حداقل هر شش ماه یک بار بسته به میزان تردد فرش را سر و ته کرده تا پرزهای فرش امکان یابند که به حالت اولیه بر گشته و مقاومت بیشتری داشته باشند.
ریشه های فرش در صورتی که تردد زیادی روی آنها صورت گیرد، ممکن است آسیب ببینند، بهتر است در این صورت ریشه ها را با پارچه پنبه ای لفافه دوزی شود.
از قراردادن گلدان یا درختچه بر روی فرش و یا کنار آن خودداری شود، چراکه اغلب پوسیدگی فرش ناشی از آب اضافی های گلدان است.
نباید از مواد سفید کننده برای شستشوی فرش یا ریشه آن استفاده شود، چرا که این مواد باعث پوسیدگی زود هنگام فرش خواهد شد.
از قراردادن فرش دستباف در زیر نور مستقیم خورشید مثلا کنار پنجره خودداری شود، در صورت لزوم می توان از رو فرشی برای محافظت فرش استفاده کرد و بهتر است که هر دو تا سه ماه یکبار برای جلوگیری از دو رنگی فرش آن را سروته کرد.
نظافت فرش از نظر گرد و خاک و آشغال کنترل شده و در صورت لزوم با استفاده از جاروبرقی ساده(بدون برس) آن را جارو کنید. توجه کنید هر قد فرش کمتر جارو شود، عمر آن بیشتر خواهد بود بنابراین فقط در مواقع لزوم این کار انجام شود.
با استفاده از جاروی برقی برس دار و یا جاروی دستی، سطح فرش را جارو بزنید، دقت شود در صورت استفاده از جاروی برقی برس دار از استفاده آن در قسمت ریشه ها خودداری شود، چراکه ممکن است ریشه درون برس جارو گیر کرده و باعث صدمه دیدن ریشه ها شود. آخرین مرحله جاروکشی در جهت خواب فرش باشد تا پرزهای فرش مرتب شده و نقوش وضوح خود را بدست آورند.
هر دو یا سه سال، فرش خود را کنترل و در صورت نیاز آن را بشویید. دقت شود هر قدر میزان شستشوی فرش کمتر باشد عمر فرش بیشتر خواهد شد و بنابراین فقط در مواقع لزوم فرش را بشویید، در صورت تمایل می توانید با استفاده از شامپوی مخصوص فرش البته با نام های معتبر و دارای پروانه ساخت استفاده کنید.
بهتر است برای شستشوی خانگی از جاروهای برقی مخصوص که دارای قدرت کشندگی مواد خشک و مرطوب است استفاده کنید تا رطوبت درون فرش باقی نماند، پس از شستن فرش لازم است که حداقل به مدت دو ساعت پنجره ها باز گذاشته شود تا فرش کاملا خشک شود.
اگر سطح فرش در اثر آلودگی هوا سیاه و کثیف شده بجای شستشوی کامل می توان مقدار کمی شامپو فرش را در یک ظرف آب ریخته با دست خوب به هم زده تا کف کند.
همچنین با استفاده از کیسه برنج از جنس pp سفید فقط کف روی ظرف را برداشته و با آن سطح فرش را از سمت بالا به طرف پایین (در جهت خواب فرش) چند بار روشویی شود.
باید با استفاده از پارچه سفید مرطوب(در جهت خواب فرش) ماده شوینده از سطح فرش پاک شود همچنین باید مراقب بود آب و مواد شوینده به مغز فرش نفوذ نکند و حتما کامل خشک شود.
چگونه لکه های فرش را پاک کنیم؟
در صورتی که مایعات روی فرش ریخته شود باید بلافاصله آن را با استفاده از قاشق برداشت و سپس با دستمال سفید خشک آن را تا حد امکان خشک کرد باید مراقبت شود که زیر فرش نیز خشک شود تا باعث ایجاد کپک و پوسیدگی نشود.
با استفاده از جاروبرقی پودرها و سایر مواد خشک که روی فرش ریخته می شود را جمع آوری کنید. لکه برداری باید با کمال صبر و حوصله و به دور از عجله صورت بگیرد، در صورت لزوم باید عملیات چند بار تکرار شود.
اگر محلول های تمیز کننده به صورت مستقیم روی لکه شود، بجای رفع آلودگی آن را توسعه می دهد، برای این کار باید از دستمال سفید پنبه ای آغشته به محلول استفاده شود. در صورتی که لازم باشد که محل لکه را مرطوب کنید، به جای ریختن مستقیم آب از بطری هایی که آب را بصورت پودر شده می پاشند، استفاده کنید.
برای عملیات لکه برداری فقط از پارچه سفید استفاده شود و برای برطرف کردن لکه از قسمت بیرونی به سمت مرکز لکه عملیات پاک کردن را انجام دهید تا از گسترش لکه جلوگیری شود.
برای تمیز کردن محل لکه، مقداری مایع ظرف شویی در یک ظرف آب ریخته و خوب بهم زده تا کف ایجاد شود سپس برای تمیز کردن لکه ها استفاده شود.
پس از لکه برداری برای از بین بردن مواد شوینده و لکه بر، با استفاده از پارچه سفید مرطوب چند بار قسمت مذکور را به طرف خواب فرش تمیز می کنیم.
نوع لکه و اقدامات لازم و اولیه
برای برطرف کردن انواع لکه ها باید به روش زیر اقدام کرد، این روش ها اقدامات اولیه محسوب می شود و باید برای اقدامات نهایی از قالیشویی های معتبر و حرفه ای استفاده کرد.
چای و قهوه:
بلافاصله چای را با قاشق جمع کرده و با پارچه سفید، مرطوب و کف، لکه را چند بار خوب تمیز می کنیم، اگر سایه لکه باقی ماند با پارچه ای که با محلول آب و سرکه سفید مرطوب شده و به همراه کف آن را تمیز می کنیم.
انواع شربت و نوشابه
بلافاصله آن را با قاشق جمع کرده و با پارچه سفید، مرطوب و کف لکه را چند بار خوب تمیز می کنیم این کار را چند بار انجام داده تا لکه خوب تمیز شود و هر بارقبل از کار مقداری آب روی محل لکه اسپری می کنیم تا قند آن خوب شسته شو،د اگر سایه لکه باقی ماند با پارچه ای که با محلول آب و سرکه سفید مرطوب شده و به همراه کف آن را تمیز می کنیم.
آدامس و شمع
مقداری یخ درون کیسه فریزر ریخته و روی لکه قرار داده شود تا لکه سخت به حالت منجمد یا سفت درآید سپس با دقت با استفاده از پشت چاقو لکه را از فرش جدا کنید.
قیر
ابتدا لکه را با استفاده از یک کاردک یا پشت چاقو بردارید یک کاغذ کاهی روی محل قرار دهید و سپس با استفاده از اتوی گرم(خیلی داغ نباشد) اثر لکه را از روی فرش به روی کاغذ انتقال دهید این کار را چندین بار با کاغذ تمیز انجام داده تا لکه کامل برداشته شود سایه باقیمانده را با استفاده از پارچه مرطوب و کف تمیز می کنیم، اگر خوب پاک نشد با پارچه آغشته به الکل آن را پاک می کنیم.
خون
لکه را با استفاده از دستمالی که با آب سرد و صابون مرطوب شده برطرف کنید.
دوده و واکس
اضافات را برداشته لکه را با پارچه مرطوب و کف تمیز کرده اگر سایه ای باقی ماند با پارچه آغشته به الکل رفع می کنیم.
جوهر خودنویس
مقداری ماست رقیق شده را روی لکه ریخته با استفاده از قاشق محلول ایجاد شده را بردارید، سپس با استفاده از دستمالی که با آب و کف مرطوب شده باقیمانده مواد را برطرف کنید.
جوهر خودکار
با استفاده از یک اسفنج که با شیر مرطوب شده لکه را بردارید سپس با استفاده از دستمالی که با آب و کف مرطوب شده باقیمانده مواد را برطرف کنید.
آبرنگ
با پارچه آغشته به محلول آب و سرکه سفید همراه با کف تمیز می شود.
کاکائو و شکلات
اضافات را با قاشق برداشته و سپس با پارچه آغشته به محلول آب و سرکه سفید همراه با کف تمیز می شود.
خط ماژیک
با پارچه مرطوب شده با الکل تمیز می شود.
لکه های روغن و چربی
اضافات را با قاشق برداشته با پارچه آغشته به محلول آب و سرکه سفید همراه با کف تمیز می شود.
فرش دستباف یکی از صنایع یا بهتر است بگوییم، هنرهای ایرانی است که آوازه آن در سراسر جهان پیچیده است.کالایی که در خانه اکثر ما ایرانی ها یک نمونه از آن حتی در ابعاد بسیار کوچک روی دیوار یا روی زمین یا حتی در پستو و گنجه یافت می شود.
کالایی نفیس که همگان از ارزش مادی و معنوی آن آگاهند و در حفاظت از آن سنگ تمام می گذارند. اما گاه اتفاق می افتد که بنا به دلایلی فرش دستباف آسیب می بیند. در این صورت چه باید کرد؟این موضوع بهانه ای شده است تا ما این هفته ضمن اشاره به راه های نگهداری از فرش دستباف، نمونه های این کالا را نیز به شما معرفی کنیم.اگر به این موضوع علاقه مندید این مطلب را بخوانید:
تاریخچه فرش دستباف در ایران
طبق روایات شاهنامه فردوسی، آغاز فرش بافی، رشتن و بافتن به زمان تهمورث، یعنی زمان پیشدادیان باز می گردد.
در تاریخ طبری هم از فرش هایی که با مو و پشم حیوانات در این دوره بافته شده سخن رفته است.
اما قدیمی ترین نشانه از هنر قالیبافی به عصر مفرغ باز می گردد، این نشانه یک کارد قالیبافی است که از گورهای عهد مفرغ ترکمنستان و شمال ایران یافت شده است.
در شهرسوخته (دشت سیستان ـ جنوب شرقی ایران) نیز فرش های حصیری و پارچه و ابزارهای بافندگی به دست آمده که متعلق به ۲۸۰۰ ۲۵۰۰ پیش از میلاد است. در دوره هخامنشیان، به نقل از گزنفون، شهر کهن ساردیس به قالی های گره باف خود فخر می کرده که به نقش های حاشیه و هیکل های مردان آراسته بوده است.
اما بر اساس آنچه در ویکی پدیا ثبت شده است، قدیمی ترین نمونه قالی ایرانی که یافته شده، قالیچه ای است با نقوش اصیل هخامنشی که در گور یخ زده یکی از فرمانروایان سکایی در دره پازیریک در ۸۰ کیلومتری مغولستان بیرونی پیدا شده و قالی پازیریک نامیده می شود. پژوهشگران این قالی را از دست بافت های پارت ها یا مادها می دانند.
قالی ایرانی از دیرباز معروف و مورد استفاده بوده. گزنفون تاریخ نگار یونانی در کتاب سیرت کوروش می نویسد: «ایرانیان برای اینکه بسترشان نرم باشد، قالیچه زیر بستر خود می گسترند.
سالنامه چینی سوئی سو در دوره ساسانی از فرش پشمی ایران به عنوان کالای وارداتی به چین نام می برد. فرش معروف بهارستان در کاخ تیسفون نیز به خاطر شکوهش بازتاب گسترده ای در ادبیات اسلامی داشته است.
طرح های قالی ایرانی
قالی و فرش ایرانی دارای طرح و نقوش متنوعی است که هرکدام حرفی برای گفتن دارند.
طرح و نقشی که گویای تاریخچه فرش و زادگاه فرش است.
به طور کلی فرش ایران در طرح های آثارباستانی و ابنیه اسلامی (این گروه شامل تمام طرح هایی است که از نقوش و اشکال تزیینی بناها، عمارات و کاشی کاری های آنها گرفته شده)، طرح های شاه عباسی (اساس تمامی طرح های شاه عباسی بر مبنای کاربرد گل معروف شاه عباسی است.
گل های شاه عباسی به همراه بندهای ختایی و گاه تلفیقی با اسلیمی ها، انواع مختلفی از نقوش فرش را ایجاد می کنند)، طرح های اسلیمی (فرم اصلی این طرح ها بر پایه گردش منظم و نقوش اسلیمی است)، طرح های اقتباسی (اغلب طرح های این گروه شباهت زیادی به طرح های فرش مناطق مرزی ایران و کشورهای همسایه دارد.
به همین دلیل به طرح های اقتباسی معروفند)، طرح های افشان (اشکال و اجزای تشکیل دهنده بیشتر طرح ها به صورت پیوسته و بدون انقطاع ترسیم می شود درحالی که در طرح افشان اجزای تشکیل دهنده طرح به صورت پراکنده و جدا از هم، ولی با فاصله منظم از یکدیگر طراحی می شوند)، طرح های واگیره ای (هنگامی که جزء کوچکی از طرح در متن فرش در جهات طولی و عرضی تکرار شده و به وسیله گیره به یکدیگر متصل شوند، طرح بندی واگیره ای نامیده می شود)، طرح بته ای (از طرح های معروف و موفق در طرح قالی که علاوه بر ایران در هندوستان نیز رواج دارد)، طرح درختی (اشکال درختان و شاخ و برگ و بوته ها، عناصر اصلی این طرح هستند)، طرح ترکمن، طرح شکارگاهی، طرح گل فرنگ، طرح های قابی(متن فرش با اشکال هندسی، مربع و لوزی، شبکه بندی می شود و در داخل هر یک از این خانه ها نقش مایه هایی از قبیل گلدان گل، بته، شاخه گل، درختانی مانند سرو و بید، پرندگان و... به طور مجرد ترسیم می شوند)، طرح گلدانی، ماهی درهم، محرابی و... بافته می شود.
بر اساس اعلام برخی از کارشناسان طرح های بته ای، نقش ماهی و... محبوبیت بیشتری در این بین دارند.
چگونه فرش دستبافمان را جاودانه کنیم؟
ساییدگی، پوسیدگی، بیدخوردگی و تداخل رنگ بیشترین آمار را در بین صدمات فرش دستباف دارند. به همین دلیل باید فرش را در مقابل این خطرات ایمن کنیم.
شاید بهتر باشد فرش دستباف را روی سطحی خشک، هموار و بدون درز مانند سنگ، سرامیک، موزائیک، و پارکت پهن کینم. همچنین بهتر است فرش را جایی بگستریم که در معرض گرد و غبار
و رطوبت نباشد.
هرگز نباید فرش دستباف روی سطح گچی، خاکی یا آهکی گسترده شود، این مواد به علت قلیایی بودن باعث تجزیه پشم و ابریشم در فرش خواهند شد.
همچنین دقت کنید فرش را در معرض نور شدید آفتاب قرار ندهید، زیرا این کار موجب تغییر رنگ فرش می شود.
سعی کنید اشیای سنگین را روی فرش دستباف به ویژه نمونه های ظریف و ابریشمی نگذارید.همچنین از قرار دادن اشیای سنگین و دارای پایه های باریک مانند مبلمان روی فرش دستباف خودداری کنید، زیرا این امر باعث فشرده شدن فرش دستباف شده و در طولانی مدت ممکن است که اثر آن از بین نرود. در صورتی که به اجبار باید این کار انجام شود، بهتر است با قراردادن زیر مبلی (چوبی یا پلاستیکی) زیر پایه مبل نیروی وارده را پخش کرده تا آسیب کمتری ایجاد کند و حداقل ماهی یکبار محل پایه مبل را تغییر داده شود.
همچنین اشیایی نظیر گلدان را نزدیک فرش قرار ندهید، زیرا ممکن است هنگام آبیاری گلدان فرش خیس شود که در صورت تدام این اتفاق پوسیدگی فرش در پی است.
یادتان باشد که راه رفتن مداوم روی قسمت خاصی از فرش باعث ساییدگی فرش در آن محل خواهد شد. برای جلوگیری از این اتفاق حداقل هر ۶ ماه یک بار بسته به میزان تردد فرش را سر و ته کرده تا پرزهای فرش امکان یابند که به حالت اولیه برگشته و مقاومت بیشتری داشته باشند.
برخی از روفرشی هایی متناسب با رنگ فرش برای زمانی که رفت وآمد روی فرش زیاد است، استفاده می کنند که این اقدامی موثر برای جلوگیری از کثیف شدن فرش است.
برای جلوگیری از کثیف شدن ریشه فرش هم بهتر است از کاور یا لفاف های مخصوص ریشه فرش که در بازار موجود است، استفاده کنید.
استفاده از این لفاف ها علاوه بر اینکه موجب می شود ریشه فرش مدام به اطراف پخش نشود، بلکه از کثیف شدن آن جلوگیری می کند.
سعی کنید فرش را در مجاورت مواد خطرناکی نظیر لاک، اسیتون، پاک کننده های قوی و سفیدکننده ها و... قرار ندهید.
هرگز از مواد سفیدکننده برای شست وشوی فرش یا ریشه آن استفاده نکنید؛ چرا که این مواد باعث پوسیدگی زود هنگام فرش خواهد شد.
نظافت فرش از نظر گرد و خاک و آشغال کنترل شده و در صورت لزوم با استفاده از جاروبرقی ساده (بدون برس) آن را جارو کنید. توجه کنید هرچه فرش کمتر جارو شود، عمر آن بیشتر خواهد بود؛ بنابراین فقط در مواقع لزوم این کار انجام شود.
هر دو یا سه سال، فرش خود را کنترل و در صورت نیاز آن را بشویید. دقت شود هر قدر میزان شست وشوی فرش کمتر باشد، عمر فرش بیشتر خواهد شد و بنابراین فقط در مواقع لزوم فرش را بشویید، در صورت تمایل می توانید با استفاده از شامپوی مخصوص فرش البته با نام های معتبر و دارای پروانه ساخت استفاده کنید.
بهتر است برای شست وشوی خانگی فرش، از جاروهای برقی مخصوص که دارای قدرت کشندگی مواد خشک و مرطوب است، استفاده کنید تا رطوبت درون فرش باقی نماند، پس از شستن فرش لازم است که حداقل به مدت دوساعت پنجره ها باز گذاشته شود تا فرش کاملا خشک شود.
اگر سطح فرش در اثر آلودگی هوا سیاه و کثیف شده به جای شست وشوی کامل می توان مقدار کمی شامپو فرش را در یک ظرف آب ریخته با دست خوب به هم زده تا کف کند.
هرگز فرش نمدار را روی زمین پهن نکنید. این کار موجب چرک مرده شدن فرش می شود.
در صورتی که لکه ای روی فرش ظاهر شد، حتما برای برطرف کردن آن با مشاور صحبت کنید.
آمار مطالب
آمار کاربران
عضو شوید
عضویت سریع
